کمبود آب و تغییرات اقلیمی، کشاورزان را مجبور کرده تا در انتخاب روش آبیاری دقت بیشتری به خرج دهند. هر روش آبیاری مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارد، اما وقتی این روش‌ها به صورت علمی و اصولی اجرا شوند، تفاوت‌های چشمگیری در مصرف آب، کیفیت محصول و هزینه‌ها ایجاد می‌شود. درواقع، روش آبیاری مناسب، نقش زیادی در صرفه‌جویی آب و سلامت محصول خواهد داشت. بین روشهای مختلف، آبیاری قطره‌ای اگر به صورت علمی اجرا شود، معمولاً بهترین نتیجه را دارد. در ادامه با ما همراه باشید تا با جزئیات بیشتری به بررسی روشهای مختلف آبیاری بپردازیم.
شیوه های مختلف آبیاری، باید بر چه اساسی انتخاب شوند؟
شیوه‌های مختلف آبیاری باید بر اساس چند عامل مهم انتخاب شوند تا بهره‌وری آب و محصول به حداکثر برسد. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
- نوع گیاه یا محصول زراعی
نیاز آبی گیاهان با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال، محصولاتی مانند برنج به آب فراوان نیاز دارند و برای آن‌ها آبیاری غرقابی مناسب است. در حالی که گیاهانی مانند زعفران یا درختان میوه با آب کمتر هم رشد می‌کنند و بهتر است برای آن‌ها از آبیاری با مصرف آب کمتر مثل آبیاری قطره‌ای استفاده شود.
- اقلیم منطقه
نوع اقلیم منطقه از جمله عوامل موثر در تعیین شیوه آبیاری مناسب است. به عنوان مثال، در مناطق خشک و کم‌بارش، استفاده از روش‌هایی با راندمان بالا مانند آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی توصیه می‌شود. این روش‌ها به کمک انواع تجهیزات جدید آبیاری همچون لوله نخ دار با ساختار منعطف که مقاومت بالایی در برابر فشار و تغییرات دما دارد، به راحتی قابل اجرا هستند و از هدررفت آب جلوگیری می‌کنند.
- نوع خاک
بافت خاک یکی از عوامل کلیدی در انتخاب روش آبیاری است. خاک‌های شنی آب را سریع عبور می‌دهند و برای آن‌ها آبیاری با دفعات بیشتر و حجم کمتر مناسب است. در مقابل، خاک‌های رسی ظرفیت نگهداری آب بالایی دارند و می‌توان از آبیاری سطحی یا نهرکشی برای آن‌ها استفاده کرد.
- توپوگرافی زمین (پستی و بلندی‌ها)
زمین‌های صاف و هموار امکان استفاده از آبیاری سطحی و غرقابی را فراهم می‌کنند، در حالی که در زمین‌های شیب‌دار یا ناهموار، استفاده از آبیاری قطره‌ای یا بارانی ترجیح داده می‌شود تا از روان‌آب و فرسایش خاک جلوگیری شود. در نظر داشته باشید، در اراضی گسترده و هموار که نیاز به انتقال حجم زیادی از آب در فواصل طولانی وجود دارد، لوله لی فلت به دلیل قابلیت پهن شدن در مسیرهای طولانی و مقاومت بالا در برابر فشار، عملکرد بسیار مطلوبی دارد و جایگزینی مناسب برای نهرهای خاکی یا لوله‌کشی سنتی محسوب می‌شود.
- دسترسی به منابع آب و میزان آن
اگر میزان آب در دسترس محدود باشد، انتخاب روشهای با راندمان بالا ضروری است. آبیاری قطره‌ای از جمله روش‌هایی است که با حداقل مصرف آب، رطوبت مورد نیاز گیاه را فراهم می‌کند. در مقابل، اگر آب به وفور در دسترس باشد، می‌توان از روشهای سنتی‌تر استفاده کرد.
- هزینه‌های نصب و نگهداری سیستم آبیاری
یکی دیگر از فاکتور‌های موثر در انتخاب شیوه آبیاری، توجه به هزینه‌های نصب و نگهداری سیستم‌های آبیاری و همخوانی با بودجه مورد نظر است. برخی روشهای مدرن، مانند آبیاری قطره‌ای، نیاز به تجهیزات خاص و سرمایه‌گذاری اولیه دارند، اما در درازمدت به دلیل کاهش مصرف آب و افزایش عملکرد، مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند. در صورتی که بودجه محدود باشد، ممکن است انتخاب روشهای دیگر، اقتصادی‌تر باشد.
در کدام روش آبیاری آب بیشتری مصرف می شود
بیشترین میزان مصرف آب در میان روشهای آبیاری مربوط به آبیاری سطحی است. در این روش، آب به صورت مستقیم از طریق جوی‌ها یا کانال‌ها وارد زمین می‌شود و تمام سطح زمین را می‌پوشاند. چون کنترل دقیقی روی مقدار و مسیر آب وجود ندارد، مقدار زیادی از آن یا تبخیر می‌شود، یا به عمق زمین نفوذ می‌کند بدون اینکه به ریشه گیاه برسد، یا به صورت روان‌آب از زمین خارج می‌شود. به همین دلیل، آبیاری سطحی نسبت به سایر روش‌ها، آب بسیار بیشتری مصرف می‌کند.
در این شیوه، به خصوص در زمین‌های بزرگ و شیب‌دار، آب باید به اندازه‌ای وارد شود که بتواند به تمام نقاط زمین برسد و این باعث می‌شود، حجم زیادی از آب وارد مزرعه شود. همچنین زمان آبیاری در این روش معمولاً طولانی‌تر است که این هم به افزایش مصرف آب منجر می‌شود؛ بنابراین، از نظر مقدار آب مصرفی، آبیاری سطحی پرمصرف‌ترین روش آبیاری به شمار می‌رود.
روشهای آبیاری در مناطق کم آب
در مناطق کم‌آب، استفاده از روشهای آبیاری بهینه و هوشمندانه برای حفظ منابع آب و افزایش بهره‌وری کشاورزی اهمیت زیادی دارد. در ادامه، چند روش موثر آبیاری در مناطق خشک و کم‌آب معرفی می‌شود:
آبیاری قطره‌ای: در این روش، آب از طریق لوله‌ها و نازل‌های مخصوص به صورت تدریجی و کنترل‌شده به پای هر گیاه منتقل می‌شود. این مدل آبیاری باعث می‌شود که میزان مصرف آب به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند و رطوبت دقیقی برای گیاه فراهم گردد. در این روش به دلیل اینکه آب مستقیماً به ناحیه ریشه می‌رسد، اتلاف حداقل می‌رسد.
آبیاری زیرسطحی: در این شیوه، شبکه‌ای از لوله‌ها در زیر خاک قرار داده می‌شود که وظیفه انتقال آب به ریشه گیاهان را دارند. چون آب در سطح خاک پخش نمی‌شود، میزان تبخیر به شدت کاهش می‌یابد و این موضوع باعث صرفه‌جویی بالا در مصرف آب می‌شود. این نوع آبیاری برای درختان و گیاهان چندساله انتخاب بسیار مناسبی است.
آبیاری بارانی: در آبیاری بارانی، آب به صورت قطرات ریز (شبیه باران طبیعی) از آبپاش‌ها یا افشانک‌ها در سطح مزرعه پراکنده می‌شود. این روش برای زمین‌هایی با پستی و بلندی یا خاک‌هایی که آب را خوب جذب می‌کنند، مناسب است. با این حال، اگر در ساعت‌های گرم روز انجام شود، بخشی از آب به واسطه گرما از بین می‌رود و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.
جمع بندی
انتخاب شیوه مناسب آبیاری به عواملی مانند نوع محصول، شرایط اقلیمی، بافت خاک و میزان دسترسی به منابع آبی بستگی دارد. در مناطق کم‌آب، روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای و زیرسطحی به دلیل کاهش تبخیر و هدایت مستقیم آب به ریشه، بسیار کارآمد هستند، در حالی‌که در زمین‌های شیب‌دار یا با خاک سبک، آبیاری بارانی میتواند گزینه بهتری باشد. در این میان، استفاده از تجهیزات باکیفیت نقش مهمی در بهره‌وری سیستم‌های آبیاری دارد. شرکت الماس پلاست از جمله تولید کننده نوار‌های آبیاری است و با ارائه محصولات بادوام و مقرون‌به‌صرفه، به کشاورزان کمک می‌کند تا با مصرف بهینه آب، بهره‌وری محصولات کشاورزی و باغی خود را افزایش دهند.
